Συνέντευξη
στην Μ. Βενετιάδου
- Μπορείτε να μου πείτε ποια είναι η διαφορά μεταξύ πρόβας και κοντσέρτου? Εννοώ σαν παρουσία και σαν αίσθηση!
Η πρόβα είναι η προετοιμασία και το κοντσέρτο είναι το αποτέλεσμα. Ανάλογη είναι και η αίσθηση. Οι πρόβες κρατούν συχνά τέσσερις μέρες, διορθώνοντας με κόπο και από την πλευρά της ορχήστρας και από την πλευρά του μαέστρου τεχνικά και ερμηνευτικά λάθη και το κοντσέρτο διαρκεί μόνο δύο ώρες. Καταλήγουμε ότι στο κοντσέρτο ο „χρόνος" εκμηδενίζεται και κυριαρχεί η δύναμη της στιγμής, η οποία επιφορτίζεται από την εκπομπή της ενέργειας του κοινού, για χάρη του οποίου είχαν λόγο ύπαρξης οι δοκιμές. Μαέστρος, ορχήστρα και κοινό ενώνονται σε μια ειρηνική συνύπαρξη, που αγγίζει μια τέλεια κοινωνική ενότητα η οποία δύσκολα επιτυγχάνεται στην καθημερινή ζωή και τα πολιτικά συστήματα.
- Ποιο από τα δύο προτιμάτε και γιατί?
Και ποιος δεν θα ήθελε κατά έναν μαγικό τόπο να παρουσιάζονταν όλα τέλεια χωρίς πρόβες σε αυτή την μυσταγωγία που λέγεται κοντσέρτο? Οι πρόβες είναι η δουλειά και το κοντσέρτο η απολαβή των καρπών των κόπων. Αν προτιμώ την δουλειά? Μα δεν γίνεται αλλιώς...
- Τι σας ελκύει στη σκηνή?
Αυτή η μυσταγωγία της μουσικής, αλλά και η ενεργειακή επικοινωνία μεταξύ της ορχήστρας, εμού και του κοινού.
- Για να επιτευχθεί ένα θετικό αποτέλεσμα στο κοντσέρτο, η συμπεριφορά και η ψυχολογική κατάσταση του μαέστρου κατά τη διάρκεια του κοντσέρτου πρέπει να είναι διαφορετική από την ανάλογη ψυχοσύνθεσή του στις πρόβες?
Δεν πρέπει, προκύπτει όμως από μόνο του. Στις πρόβες ο μαέστρος πρέπει να είναι μουσικός, μουσικολόγος, παιδαγωγός, ψυχολόγος, διαβασμένος, οργανωτικός, συμβιβαστικός, ευέλικτος, έξυπνος, γρήγορος, τεχνικά ξεκάθαρος, μεταδοτικός, ευδιάθετος, διπλωματικός, ξεκούραστος, υπομονετικός.
Στο κοντσέρτο, πέρα από την καθαρή τεχνική και μουσική καθοδήγηση, πρέπει ως καλός αγωγός να μυήσει την ορχήστρα σε αυτή σε μία ιδανική ερμηνεία και να αγγίξει την φλέβα του κοινού.
- Πόσο σημαντικό είναι το ταμπεραμέντο για έναν διευθυντή ορχήστρας ?
Σαν το αλάτι στο φαγητό...
Κατά πόσο μπορεί να συμβαδίζει η μουσική με το θέαμα?
Αν το θέαμα υπηρετεί την μουσική και γίνεται και αυτό τέχνη και με τέχνη, μπορεί και πρέπει να συμβαδίζει.
- Μπορείτε να μου περιγράψετε πώς βλέπετε την αλληλεπίδραση μεταξύ μαέστρου και μουσικών της ορχήστρας ?
Ανθρώπινη, επικοινωνιακή, ενδιαφέρουσα, πολλές φορές όμως μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις όταν από την πλευρά του μαέστρου παρεξηγείται ο ηγετικός του ρόλος και από την πλευρά της ορχήστρας δημιουργείται ανταγωνισμός προς τον συντονιστή.
- Η εξέλιξη σας ως διευθυντής σε ποιο βαθμό επηρεάστηκε από κάποιους μουσικούς με τους οποίους συνεργαστήκατε ?
Ο καθένας μαθαίνει από όλους και όλοι από έναν...
- Σε ποιο βαθμό οι συγκεκριμένοι μουσικοί, στήριξαν και καθοδήγησαν τις προσπάθειές σας να επιτευχθούν οι δημιουργικές και ανθρώπινες αναζητήσεις σας?
Μέχρι στιγμής το 90%των μουσικών που συνάντησα δούλεψαν με μένα και για μένα. Αν κανείς κατακτά τον πυρήνα της ορχήστρας τότε τού γίνονται όλες οι „χάρες"...
- Ποια η συναισθηματική σχέση ανάμεσα σε εσάς και τους μουσικούς της ορχήστρας που διευθύνετε?
Φιλική, ζεστή και ανθρώπινη. Ελάχιστες φορές ήρθα σε σύγκρουση και αυτό το θεώρησα ως δικό μου λάθος τακτικής ή δική μου αδυναμία να χειριστώ το ζήτημα.
- Σε ποιο βαθμό και ποτέ επιτρέπετε αυτή τη σχέση?
Επιτρέπεται μέχρι το σημείο που θ' ακουμπήσει πλευρές της ιδιωτικής ζωής του καθενός. Οποιαδήποτε άλλη ανταλλαγή αγάπης κάνει καλό ...
- Ο σεβασμός προς το πρόσωπό σας πώς αποκτάται και με ποιες μορφές παρουσιάζεται?
Ο σεβασμός αποκτάται με σεβασμό. Σέβομαι την ορχήστρα και έτσι κερδίζω τον σεβασμό. Ο σεβασμός κερδίζεται επίσης με τα ακόλουθα: ένα καλό βιογραφικό, μια καλή φήμη, γνώσεις εκ βαθέων, εμπειρία στο χώρο, που αντανακλάται και μεταδίδεται, ανώτερη συμπεριφορά, αποδεκτή μουσική ερμηνεία.
Αν η ορχήστρα βεβαιωθεί ότι κάτω από τα χέρια ενός μαέστρου δημιουργεί τέχνη τότε δεν έχει παρά να τον σεβαστεί.
- Θεωρείτε ότι η υπερβολική απόσταση θα φέρει ένα καλύτερο αποτέλεσμα?
Ποτέ. Είμαστε άνθρωποι και όχι μηχανές. Η μουσική είναι γλώσσα της ψυχής και χωρίς αγάπη και επικοινωνία δεν επιτυγχάνεται.
- Τι πολιτική ακολουθείτε στη επιλογή ρεπερτορίου?
Θα πρέπει να αντεπεξέρχεται στις τεχνικές δυνατότητες της κάθε ορχήστρας και στην σύνθεσή της. Θα πρέπει κανείς να επιλέγει έργα που θα κάνουν το κοντσέρτο μια βραδιά που έχει να αφήσει εμπειρίες στον κάθε ακροατή. Η θεματική επιλογή επίσης είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Ανάλογα με την χρονική περίοδο ή και την ημερομηνία μίας συναυλίας, τον χώρο και το τοπωνύμιο, διαλέγει κανείς κατάλληλο πρόγραμμα.
- Ποιος είναι ο παιδαγωγικός ρόλος του ρεπερτορίου που θα επιλέξετε?
Υπάρχουν βέβαια και έργα που επιλέγονται όταν ένας μόνιμος μαέστρος θέλει να εκπαιδεύσει την ορχήστρα. Αλλιώς δεν θα ονόμαζα τον ρόλο του ρεπερτορίου παιδαγωγικό, εκτός αν μιλάμε για εκτέλεση σύγχρονης μουσικής που το κοινό αποφεύγει μερικές φορές από άγνοια. Έτσι βρίσκει κανείς έξυπνους τρόπους για να δώσει στο κοινό και μια πιο δύσπεπτη τροφή, που ίσως τελικά τον κερδίσει.
Παιδαγωγικό ρόλο επίσης μπορεί να έχει ένα πρόγραμμα για παιδιά. Εκεί σίγουρα έχει σχέση με την μύηση του παιδιού στον κόσμο της μουσικής.
- Στην επιλογή του ρεπερτορίου επηρεάζεστε από τη ποιότητα και την αισθητική του κοινού που θα σας παρακολουθήσει?
Μου έχει τύχει να διευθύνω ένα κοντσέρτο σ' ένα γηροκομείο στην Γερμανία. Με είχαν προετοιμάσει πως το κοινό δεν ακούει καλά και πως στο τέλος θα ακουστεί ελάχιστο χειροκρότημα μιας και οι γηραιοί ακροατές ποτέ δεν ενθουσιάζονται πολύ και άλλοι δεν μπαίνουν στον κόπο να χειροκροτήσουν. Το πρόγραμμα της συναυλίας δεν το είχα επιλέξει εγώ και το έβρισκα πολύ βαρύ για αυτήν την περίπτωση. Όμως το κοινό στο τέλος ενθουσιάστηκε και τα χειροκροτήματα δεν σταματούσαν.
Παραταύτα δεν μπορεί κανείς να επιλέξει ένα έργο του Stockhausen για μία υπαίθρια συναυλία σε ένα χωριό μίας επαρχίας. Όμως είναι δυνατόν αντί να „κατέβει" η μουσική, να ανέβει προς αυτήν το κοινό...
- Πιστεύετε ότι η κλασική μουσική μπορεί να γίνει δημοφιλής στο ευρύ κοινό και κυρίως μεταξύ των νέων που περιορίζεται σε συγκεκριμένου τύπου μουσικά ακούσματα? Προτείνετε κάποιες λύσεις αν μπορείτε.
Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι παιδαγωγικό. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προσφέρουν μόνο εύκολη τροφή διασκέδασης και καθώς είναι επιχειρήσεις προσφέρουν αυτό που εύκολα πουλάει. Ένας φαύλος κύκλος και ένας γόρδιος δεσμός... Αν προβάλουν την κλασική μουσική τόσο επιδέξια όσο και τα άλλα είδη μουσικής, πιστεύω ότι οι νέοι θα επηρεαστούν. Και επιπλέον, τι ζητάμε από αυτά τα παιδιά όταν στα σχολεία τις περισσότερες φορές η επαφή τους με την μουσική περιορίζεται στις εθνικές γιορτές?
- Πιστεύετε ότι το κοινό είναι εύπλαστο, απαίδευτο, ανήσυχο (δηλ. ο καλλιτέχνης ουσιαστικά το οδηγεί σε νέους δρόμους)?
Ακριβώς. Ο καλλιτέχνης είναι ο πομπός κα το κοινό ο δέκτης.
Διαφέρει πιστεύετε το κοινό της Θεσσαλονίκης με το κοινό της Αθήνας και της επαρχίας? Ποια είναι η διαφορά της κουλτούρας μεταξύ ελληνικού και ξένου ακροατηρίου (γερμανικού για παράδειγμα) ?
Το κοινό είναι ο κόσμος, είναι ο λαός, είναι οι μικρές κοινωνίες. Βρείτε την τρόπο σκέψης και έκφρασης της κάθε μιας μικρής ή μεγάλης κοινωνίας και αυτομάτως θα ξέρετε πώς λειτουργεί και ως κοινό.
Θεσσαλονικείς, Αθηναίοι, Έλληνες, Γερμανοί και άλλοι...
Να μην αναπτύξω άλλο το θέμα...
- Πώς αντιμετωπίζει το κοινό της Θεσσαλονίκης τα έργα των σύγχρονων συνθετών?
Με δυσπιστία λόγω έλλειψης ακουσμάτων. Μερικές φορές φταίνε και οι ίδιοι οι σύγχρονοι συνθέτες που εγωιστικά κρατούν για τον εαυτό τους τις πηγές έμπνευσής τους ή χρησιμοποιούν το κοινό σαν πειραματόζωο και δεν μπαίνουν στο κόπο να γίνουν μεταδοτικοί. Έτσι το κοινό δεν ανταποκρίνεται, με το δίκιο του.
- Εσάς πώς σας αντιμετώπισε στην αρχή της καριέρας σας και πώς τώρα?
Από την αρχή εισέπραττα θερμή υποδοχή. Όσο γίνομαι καλύτερη τόσο πιο πολύ στέκομαι με σιγουριά απέναντι ή μαζί τους. Σχεδόν πάντα ό,τι κανείς εκπέμπει αυτό και εισπράττει.
- Πιστεύετε ότι η προώθηση και η προβολή ενός μαέστρου, γενικά ενός καλλιτέχνη, στο ευρύ κοινό είναι θέμα διαφήμισης, γνωριμιών, τύχης, εκτός ταλέντου και ικανοτήτων ?
Θα σας αναφέρω ένα σύντομο παράδειγμα. Ένα καράβι ναυαγεί και οι επιβάτες του αναγκάζονται να πέσουν στα κύματα για να σωθούν, μερικοί τυχεροί βρίσκονται σε βάρκες και μπορούν να πάνε ασφαλείς στην ξηρά, άλλοι μπορούν να βρουν ένα σωσίβιο και έτσι φτάνουν και αυτοί, κάποιοι άλλοι χάνονται δυστυχώς, όμως μερικοί, έστω και χωρίς βοήθεια, με μόνο τον αγώνα τους, κατορθώνουν να σωθούν. Κάπως έτσι μοιάζει και η ζωή του καλλιτέχνη. Δεν χρειάζεται δυστυχώς να είναι μόνο κάποιος καλός καλλιτέχνης, απαιτούνται και τα μέσα... Παρόλο που πιστεύω ότι οι „αξίες" δύσκολα χάνονται.
- Τελικά ποιος είναι αυτός που αναδεικνύει έναν μουσικό/συνθέτη/καλλιτέχνη? Το κοινό ? Οι καινοτομίες του? Οι νέες του προτάσεις οι οποίες θα εκτιμηθούν από κριτικούς και όχι απαραίτητα και από το κοινό?
Ό,τι και να κάνουν τα μέσα... ένας καλλιτέχνης εδραιώνεται όταν συνέχεια μπορεί να συναρπάζει το κοινό του. Κατά συνέπεια αυξάνονται σταδιακά τα έσοδα που αποδίδει στους διάφορους „οργανισμούς" που τον καλούν και αν και το χρήμα συναινεί...
- Πιστεύετε ότι ένας μουσικός με την ευρύτερη έννοια πρέπει συνεχώς ν' αναζητεί καινούριους «δρόμους» και τρόπους καλλιτεχνικής έκφρασης και γιατί?
Πρέπει όπως σας είπα να συναρπάζει και να κερδίζει το κοινό του. Το καινούργιο δεν είναι πάντα και αποδεκτό. Το επιτυχημένα καινοτόμο, ναι.
- Ένας μαέστρος πρέπει να πειραματίζεται ? Πρέπει να δοκιμάζει καινούρια πράγματα στη δουλειά του (π.χ. ρεπερτόριο).
Δεν πρέπει να πειραματίζεται γιατί τότε δεν ξέρει ποιο είναι το σωστό.
Οπωσδήποτε όμως πρέπει να είναι ευρηματικός.
- Αν ναι, πότε αυτό είναι παρακινδυνευμένο ? Η δημιουργία είναι συνυφασμένη μόνο με την καινοτομία και τη αναζήτηση?
Δημιουργός είναι αυτός που δημιουργεί κάτι, από το οποίο έχει κάτι να κερδίσει ο κόσμος. Πρέπει να αναζητεί πάντα τι είναι αυτό που αξίζει για να κερδίσει τον ενδιαφέρον. Η αναζήτηση διαρκεί, η καινοτομία εντυπωσιάζει τις περισσότερες φορές περιστασιακά.
- Είναι απαραίτητο ένας μαέστρος να είναι παιδαγωγός και να μπορεί να ξεχωρίζει την ψυχολογική ιδιομορφία και ιδιαιτερότητα κάθε μουσικού της ορχήστρας ?
Οπωσδήποτε.
- Πιστεύετε ότι οι μαέστροι μπορούν να διαχωριστούν σε κατηγορίες? Αν συμφωνείτε μ' αυτή την άποψη, ποιες μπορεί να είναι αυτές ?
Όχι, δεν υπάρχουν κατηγορίες, υπάρχουν εξειδικεύσεις. Έτσι κάποιος διευθύνει πιο καλά έργα όπερας και ένας άλλος έχει περισσότερη λάμψη ή ειδική τεχνική για το πόντιουμ ενός κοντσέρτου και την τεχνική των δοκιμών του. Άλλος έχει εξειδικευθεί περισσότερο στην καθοδήγηση των τραγουδιστών κ.ά.
- Ποια η διαφορά μεταξύ άνδρα και γυναίκας μαέστρου ? (αν θεωρείτε ότι υφίσταται). Π.χ. λένε ότι η γυναίκα-μαέστρος για να είναι αποτελεσματική στη δουλειά της πρέπει να στέκεται σαν άντρας στην πρόβα για να επιβάλλει την πειθαρχία και στη σκηνή να είναι κατηγορηματική. Η θηλυκότητα της δηλ. πρέπει να είναι απαραίτητα συγκρατημένη.
Ζούμε και μεγαλώνουμε με μαθημένες κοινωνικές συμπεριφορές. Έτσι αν είχαμε συνηθίσει να βλέπαμε πάντα μια γυναίκα μαέστρο με ...σκιστό φόρεμα, θα μας φαινόταν μια ανδρική παρουσία σαν κάτι πολύ βαρύ και δεσποτικό. Όμως η μαθημένη συμπεριφορά επιβάλλει την αντίθετη γνώμη. Έτσι η γυναίκα για να επιβάλλει την παρουσία της οφείλει να ουδετεροποιηθεί, καθότι οι άνδρες πολύ εύκολα και συχνά κατά την γνώμη μου έχουν σεξιστική σκέψη. Εκτός αυτού, μην ξεχνάμε πως μια γυναίκα de facto„ δεν μπορεί να οδηγήσει ένα αυτοκίνητο", φανταστείτε να επιχειρήσει να οδηγήσει μια ορχήστρα. Περιέργως όμως είναι οδηγοί κρατών και κομμάτων. Μήπως όμως αυτό το επέτρεψαν ή το επέβαλλαν για κάποιους σκοπούς οι άνδρες? Εκτός αν όντως παραδέχονται την ηγετική επιτυχία των γυναικών.
- Οι δυσκολίες σας κάνουν να δουλεύετε πιο σκληρά με τον εαυτό σας, προσωπικά?
Η κάθε δυσκολία, αποτυχία ή κακή κριτική είναι μια πρόκληση για τον μαέστρο. Προσωπικά έτσι έγινα καλύτερη και ας μην το παραδεχόμουν.
- Ένας διευθυντής ορχήστρας πιστεύετε πρέπει να είναι τελειομανής ?
Το ......μανής είναι υπερβολικό. Πρέπει να δουλεύει προς το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και να ξέρει πριν από όλους πώς πετυχαίνεται.
- Συνήθως όσοι λατρεύουν την τελειότητα είναι ιδιαίτερα αυτοκριτικοί και ορισμένες φορές σκληροί με τον εαυτό τους. Εσείς είστε αυτοκριτική ?
Πολύ, ευτυχώς.
- Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας ως απλό ακροατή? Διατηρείτε μια κριτική στάση, ορισμένες φορές επιφυλακτική, ή απολαμβάνετε πραγματικά αυτό που ακούτε?
Πολύ ωραία ερώτηση! Όσο μαθαίνω, κρίνω τον εαυτό μου πιο αυστηρά. Το κακό είναι ότι το κάνω και με τους άλλους. Ίσως αυτό να είναι απωθημένο από τις πολλές φορές που κρίθηκα στην ζωή μου. Σε μεγάλες ορχήστρες και μαέστρους δεν επιτρέπω „λάθη".
- Ο Όσκαρ Ουάιλντ είπε ότι «η τέχνη αγαπά τους μοναχικούς». Τι σκέφτεστε σχετικά μ' αυτό? Η δημιουργία για σας έχει ανάγκη τη μοναξιά?
Διάλεξα τον δρόμο του αρχιμουσικού, μεταξύ άλλων, γιατί αγαπώ την επικοινωνία. Στην πραγματικότητα προτιμώ και βιώνω την μοναξιά. Η δημιουργία σε αυτή την περίπτωση όμως βρίσκεται στην συνύπαρξη.
- Ο μουσικός για να φθάσει τις υψηλότερες δυνατότητές του πρέπει να διαθέτει το ελεύθερο πεδίο της μοναχικότητας?
Κανείς πρέπει να είναι μόνος, όταν ο ίδιος το επιλέγει και το κρίνει απαραίτητο.
- Είστε ευχαριστημένη από τη θέση που βρίσκεται η μουσική στη σύγχρονη εποχή? Πώς αντιλαμβάνεστε τη θέση την οποία κατέχει αυτό το θέμα στην Ελλάδα και ειδικά εδώ στην Θεσσαλονίκη ?
Έχει την θέση που έχει. Οι μαθημένες συμπεριφορές που λέγαμε οδήγησαν τον άνθρωπο σε μια αγχώδη και ανήσυχη εποχή. Η ερώτηση πρέπει να διατυπωθεί πιο συγκεκριμένα. Μιλάτε για την κλασική μουσική γενικά, ή για την σύγχρονη μουσική? Πάντως η θέση κάθε μουσικής σε μία κοινωνία εξαρτάται από την παράδοσή της και από τις επιδράσεις που δέχθηκε από άλλους λαούς και επέλεξε να κρατήσει.
- Αισθάνεστε μουσικά ανασφαλής? Πώς νιώθετε τώρα σε σχέση με τα πρώτα σας βήματα, την αρχή της σταδιοδρομίας σας .
Όσο μαθαίνει κανείς και απολαμβάνει ο ίδιος την επιτυχία, τόσο πιο σίγουρος αισθάνεται. Πιστεύω βέβαια ότι αν το μότο του είναι «όσο ζω μαθαίνω», είναι πάντα ανασφαλής και αυτό είναι θετικό, γιατί μόνον έτσι μπορεί να γίνει καλύτερος.
- Μιλήστε μου για τα προβλήματα που συναντήσατε τότε σε σχέση με τα σημερινά. Τι έχει αλλάξει?
Στην αρχή η τεχνική ήταν κάτι που με άγχωνε. Δεν ήξερα ακριβώς πώς να μεταφέρω αυτό που σκέφτομαι. Όταν το καράβι δεν πάει εκεί που θέλεις, τότε σε πιάνει πανικός. Τώρα το οδηγώ πιο σταθερά και σίγουρα στον προορισμό του.
Άλλο ένα πρόβλημα ήταν η έλλειψη αποδοχής που δοκίμασα όταν τον πρώτο καιρό στεκόμουν τις πρώτες φορές μπροστά σε μια ορχήστρα σαν άπειρη φοιτήτρια.
- Κατά πόσο είστε ικανοποιημένη κάθε φορά με τον εαυτό σας?
Με κρίνω πολύ αυστηρά. Όταν κάποιου είδους „ατυχήματα" δεν οφείλονται σε μένα μόνο τότε δεν με κατηγορώ. Αλλιώς...
- Συγκρίνετε παρακαλώ την καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη την εποχή που ξεκινήσατε την καριέρα σας με την τωρινή.
Με πολύ χαρά βλέπω ότι η πόλη μας αποκτά σιγά σιγά μια καλλιτεχνική κίνηση που της αξίζει. Λίγο ακριβή μερικές φορές αλλά τουλάχιστον υπαρκτή.
- Τι πιστεύετε για την ορθή εκτέλεση κάθε εποχής? Πώς την προσεγγίζετε?
Με μελέτη και σύγκριση. Παίρνω τα φώτα από μεγάλους μελετητές ιστορικών εκτελέσεων ή εκδόσεων.
- Πιστεύετε ότι υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης στους ρομαντικούς συνθέτες από ότι στους κλασικούς?
Ή παρτιτούρα καθρεφτίζει την επιθυμητή εκτέλεση του συνθέτη. Όταν όμως η μουσική σημειογραφία δεν είναι αρκετή να σκιαγραφήσει το συναίσθημα ή άλλες άπιαστες έννοιες, τότε έχουμε ως ένα σημείο το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης και ερμηνείας. Ο ρομαντισμός το επιτρέπει ή μάλλον το δικαιολογεί περισσότερο.
- Ποιας εποχής μουσική θεωρείτε δυσκολότερη στην προσέγγιση και ερμηνεία της, τόσο από την δική σας πλευρά, όσο και από αυτή των μουσικών της ορχήστρας ?
Της εποχής Μπαρόκ. Όσο απέχει ένας αιώνας από το σήμερα, τόσο πρέπει να μελετήσουμε τους κανόνες που τον χαρακτήριζαν.
- Τι θα συμβουλεύατε τους νέους ερμηνευτές για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προσεγγίζουν ένα μουσικό έργο?
Με σεβασμό, μελέτη, εργατικότητα και μουσικότητα.
- Με ποιο τρόπο προσεγγίζει ένας διευθυντής ορχήστρας το είδος της όπερας και πώς ένα συμφωνικό έργο ? Ποιο από τα δύο προτιμάτε και γιατί?
Η όπερα είναι μια πολύπλοκη μηχανή. Εκεί ο μαέστρος είναι βασικά „τροχονόμος". Στο συμφωνικό έργο είναι πιο πολύ ερμηνευτής και πρωταγωνιστής. Αν αναφέρεστε στο θέμα της ελευθερίας στην ερμηνεία, οπωσδήποτε η όπερα αφήνει περισσότερα περιθώρια. Εκτός αυτού, η ερμηνεία ενός οπερατικού έργου διαμορφώνεται σύμφωνα και με τις προσωπικές ερμηνείες των πρωταγωνιστών, που οφείλει ως ένα σημείο να αποδεχθεί ο μαέστρος. Ενώ στην συναυλία αυτό συμβαίνει μόνο στο έργο που θα συμμετέχει ένας σολίστ, του οποίου την ερμηνεία πρέπει να αποδεχθεί εντελώς και να την συνοδεύσει.
- Ποιο είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές συμφωνικές ορχήστρες ?
Πειθαρχίας και επαγγελματισμού.
- Τι έχετε να πείτε για την μουσική παιδεία στην Ελλάδα? Μπορείτε να κάνετε μια σύγκριση με την μουσική παιδεία της Γερμανίας?
Η μουσική παιδεία στην Ελλάδα είναι σε καλό σημείο σε ορισμένα Ωδεία, αλλά ανύπαρκτη στα σχολεία. Έτσι μορφώνονται μουσικά μόνον αυτοί που το επιλέγουν και έχουν την τύχη να μπουν σε κάποιο καλό Ωδείο, ενώ η πλειοψηφία είναι στο έλεος των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Η Σχολή Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. συμβάλλει θετικά, αλλά λείπει μια καλά οργανωμένη, ολοκληρωμένη και αναγνωρισμένη μουσική ακαδημία. Με τόσος καλούς μουσικούς που έχουμε, πότε θα πάψουμε να στέλνουμε τα παιδιά μας στο εξωτερικό?
Στην Γερμανία ασφαλώς δεν είναι έτσι τα πράγματα. Το παιδί παίρνει από το σχολείο πολλά ερεθίσματα και οι νέοι έχουν μεγάλο αριθμό μουσικών ακαδημιών για να επιλέξουν. Εκτός αυτού τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αναδεικνύουν την κλασική μουσική σε ικανοποιητικό βαθμό.
- Παρακαλώ πείτε μου πώς αντιλαμβάνεστε τη μουσική. Τι είναι για σας η μουσική?
H γλώσσα της ψυχής. Ένας λόγος που δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια.
- Τι πιστεύετε προσφέρει η μουσική (και κατ' επέκταση η τέχνη) στη ζωή του ανθρώπου?
Η μουσική μπορεί να φτιάξει καλύτερους ανθρώπους. Είναι καταφυγή κάθε συναισθηματικής έκφρασης.
- Έχει λεχθεί ότι ο «19οςαιώνας θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η περίοδος του βιρτουόζου πιανίστα και ο 20οςαι. των διάσημων μαέστρων. Ποια είναι η γνώμη σας?
Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από μύθους και θρύλους. Πολλοί βιρτουόζοι πιανίστες και μαέστροι είναι σήμερα τόσο καλοί όσο και κάποιοι παλιοί θρύλοι.
- Μπορεί να υπάρξει μουσική δημιουργία χωρίς φαντασία?
Όχι.
- Τι είναι για σας η φαντασία?
Φαντασία είναι η αρχή της δημιουργίας.